گوجه فرنگی :Lycopersicum esculentum miller

 
اصل و قدمت:
این گیاه بومی ارتفاعات آمریکای جنوبی است  که  به صورت خودرو  و آلبالویی شکل در آن نقاط می رویید.قسمت شرقی ارتفاعات آند در آمریکای جنوبی مرکز ثانویه گوجه فرنگی به حساب می آید .این گیاه بعدا توسط سرخپوستان به آمریکای مرکزی و مکزیک برده شد ودر آنجا اقدام به کشت و پرورش ودر بعضی مواقع نیز اقدامات اولیه اصلاح نژاد در آن صورت گرفت .مهاجرین اسپانیایی که به این نقاط وارد می شدند توانستند بذر این گیاه را با خود به اسپانیا برده وبه سایر نقاط اروپا توسعه دهند.
سال های زیادی این گیاه به صورت زینتی در اروپا کشت می شد و تا حدود سال 1820 میلادی در اروپا تنها برای گیاه شناسان  و داروسازان  جالب توجه بود. گوجه فرنگی نخست در اواسط قرن هجده به صورت سبزی کشت شد. هر چند کشت آن با تردید انجام گرفت و همانند سایرگیاهان سمی دیگر خانواده سولاناسه به تدریج کشت آن رو نق گرفت.فرانسوی ها به آن لقب سیب عشق نام نهادند زیرا تصور می کردند که در گوجه فرنگی قدرت ویژه جنسی نهفته است.
مشخصات گیاه شناسی:
گوجه فرنگی گیاهی است علفی و یکساله از خانواده بادمجانیان( Solanaceae) با کشت مستقیم تولید ریشه عمیق می کند  و در زمین های نرم تا عمق بیشتر از 2 متر نیز فرو میرود.70 درصد ریشه های فرعی تا عمق 25 سانتیمتری (سطح الارض)قرار می گیرد.ریشه اصلی در کاشت نشایی  از رشدش کاسته می شود .هرچند که تشخیص ان به خوبی امکان پذیر است ولی از نظر رشد ونمو نسبت به ریشه های فرعی دارای اختلاف کمی است.ریشه های فرعی  ابتدا به صورت افقی رشد کرده و در درازمدت نگهداری گیاه را به عهده می گیرند .ساقه گوجه فرنگی به صورت سیمپودیال (Sympodial)رشد می کند .یعنی اینکه رشد ساقه پس از تشکیل گل آذین ویا جوانه برگ در راس آن از رشد بازمانده و پس از آن کمی متمایل تر نسبت به حالت قبلی به رشدش ادامه می دهد. گوجه فرنگی از نظر شکل ساقه به سه دسته زیر تقسیم می شود.

Indeterminate : پابلند (گلها در اطراف ساقه به وجود می آیند.)
Half determinate : نیمه پابلند(گلها در اطراف ودر راس ساقه به وجود می آیند.)
Determinate: پاکوتاه (گلها در راس ساقه به وجود می آیند.)
گوجه فرنگی دارای ارقام متنوعی است  وتاکنون بیش از 1000 رقم آن گزارش شده است مهم ترین آنها که در ایران کشت می شوند عبارتند از :
اوربانا:رقمی است پر محصول که به علت دارابودن مزه خوب و خوشرنگ بودن آن بیش از سایر ارقام در تازه خوری وتهیه رب و کچاپ به کار می رود .رشد ساقه اوربانا  هرچند عمودی است (پابلند) ولی به قیم احتیاجی نیست به منظور هرس باید از قیم استفاده نمود.
رد کلود:رقمی است پر محصول و نیمه پابلنداندازه میوه متوسط است و چنانچه هنگام رشد هنوز گرمای کافی موجود باشد ،میوه دادن این رقم ادامه دارد.
کل جی : رقمی  است پرمحصول و پاکوتاه میوه این رقم تخم مرغی شکل بوده  و دارای پوست سختی است.
و از این نظر برای حمل به نقاط دوردست بسیار مناسب است.
ارقام دیگری که کشت آن در ایران کم وبیش رایج اند عبارتند از رد تاپ ،رد جرس ،وسترن رد
ارزش غذایی و اهمیت اقتصادی :
گوجه فرنگی یکی از سبزیهای مهمی است که به علت داشتن انواع ویتامین ها ،کاروتن ،اسیدهای مفید ،قند و املاح معدنی نقش مهمی را در سلامت انسان ایفا می کند.
این گیاه به صورت مختلف در تغذیه مورد مصرف قرار می گیرد .مصرف خام آن به تنهایی و یا همراه با سایر سبزیها در سالاد وبه صورت پخته در غذاهای مختلف معمول است .علاوه بر آن به صورت کنسرو شور ،رب ،سس و کچاپ نیز مورد استفاده قرار می گیرد.در بعضی نقاط آن را خشک کرده  و در  انواع غذاها مورد استفاده قرار می دهند .مقدار کالری گوجه فرنگی زیاد نیست و به همین علت مصرف آن در رژیم غذایی های لاغری توصیه می شود.

شرایط آب و هوایی :

نور و دما :
گوجه فرنگی براساس مبدا خود یک محصول فصل گرم است  و برای عملکرد بیشتر احتیاج به یک دوره گرمای طولانی دارد.
دمای اپتیمم در مجاورت نور کافی بیش از 20 کیلو لوکس بین 27 تا 30 درجه سانتیگراد است.این گیاه در مقابل سرما حساس بوده  ویخبندان به شدت به آن صدمه می زند .نور کافی برای رشد گوجه فرنگی ضروری است .حداقل نور برای فاز زایشی 10 کیلو لوکس است.کمبود نور و دما که در فصل پاییز و زمستان برای کشت های گلخانه ای به وجود می آید اختلال رشد ونمو گیاه را به دنبال دارد.از علائم مشخصه آن رشد ناقص گیاه به وجود آمدن دیروقت گل آذین ،بدشکل شدن گلها و یا تمامی گل آذین  و افتادن گلهاست .
نور و دما بلافاصله پس از ظاهرشدن کوتیلدونها می تواند تاثیر زیادی در دوره زایشی داشته باشد.
نیاز زیاد به گرما و حساسیت  گیاه در مقابل دمای پایین کشت وزرع آن را در مناطق مختلف محدود کرده  ونیز تنها در فصول معینی از سال می توان اقدام به پرورش گوجه فرنگی نمود.
گوجه فرنگی نمی تواند شب های سرد را به خوبی تحمل کند  و رطوبت زیاد در تابستان  باعث بروز بیماری های قارچی می شود.از طرف دیگر بادهای خشک ممکن است موجب ریزش گلها  و بارور نشدن آنها بشود ،آفتاب شدید در بسیاری از ارقام حساس به ویژه آنهایی که برگ کمتری دارند موجب آفتاب سوختگی میوه ها می گردد .رشد ونمو گوجه فرنگی در دمای بالاتراز 37 درجه سانتیگراد متوقف می شود.

خاک :
گوجه فرنگی را میتوان در کلیه خاک ها کاشت ولی خاک های حاصلخیز با هوموس کافی برای افزایش عملکرد در واحد سطح موثر است . چنانچه زودرسی مورد توجه باشد ،خاک های سبک ترجیح داده میشوند .به طور کلی زمینی برا ی کشت گوجه فرنگی مناسب است که دارای زهکش خوب باشد. از کشت گوجه فرنگی در خاک های شور و قلیایی باید اجتناب نمود.در خاک های خیلی سنگین (رسی) ویا خیلی سبک (شنی )نیز میزان محصول پایین می آید.مناسب ترین  PH برای رشد این گیاه بین 5/5 تا 7 است .

رطوبت:
 درمجاورت دما و تابش زیاد ،فاکتور رطوبت به ویژه پراکندگی صحیح آن برای تولید و بهره برداری این گیاه بسیار موثر  است .خشکی طولانی که بارش ناگهانی به دنبال داشته باشد . اغلب ترکیدگی میوه ها را را در پی خواهد داشت .
مضافا این که رطوبت نسبی دردرازمدت (زمان طولانی )اغلب باعث چسبیدن گرده ها به یکدیگر شده وبدین ترتیب تاثیر منفی روی عمل لقاح داشته ونهایتا کاهش عملکرد را به دنبال خواهد داشت.کود:از نظر کودهای شیمیایی نیاز گوجه فرنگی بیشتر به ازت ،فسفر وپتاس است و چون دراکثر خا کهای ایران پتاس به حد کافی موجود است ، از کودهای فسفره وازته بیشتر استفاده می شود.
وجود این عناصر در خاک لاوه براین که باعث افزایش عملکرد می شود ،مقاومت گیاه  رانیزدر مقابل آفات  و امراض افزایش می دهد.

بذر ونشاء:
دوره رشد گیاه  در انواع مختلف گوجه فرنگی فرق دارد  و در درجه اول بسته به نوع واریته ،مقدار دما طی دوره رشد  و اندازه ساقه اصلی بین 4 تا 11 ماه متفاوت است.
بذر گوجه فرنگی را معمولا به منظور تهیه نشای مرغوب ابتدا در خزانه پرورش داده و سپس به زمین اصلی منتقل می کنند.روش بذرپاشی مستقیم نیز امکانپذیر است .میزان بذر مورد نیاز در خزانه برای یک تر مربع حدود3 گرم بوده  مقدار 4 گرم بذر مرغوب برای 1000نشای گوجه فرنگی کافی است.
مراقبت های زراعی:
مراقبت های زراعی پس از کاشت عبارتند از آبیاری ،مبارزه با علف های هرز و آفات وامراض.
آبیاری گوجه فرنگی در ایران اکثرا به صورت جوی پشته صورت می گیرد.در صورتی که آبیاری بارانی بهترین روش آبیاری برای زراعت این گیاه در فضای آزاد توصیه شده است.
 آفات و بیماری ها:
از آفات مهم گوجه فرنگی در این منطقه می توان آگروتیس وشته رانام برد  که در بعضی مواقع خسارات زیادی را به این گیاه وارد می کنند.مگس سفید گوجه(Aleurodidae)در گلخانه ها عملکرد فتوسنتز  را کاهش می دهد .بیماری های مهم گوجه فرنگی عبارتند از کپک خاکستری (Botrytis) پوسیدگی برگ (Phytoph thora infestans) پوسیدگی ساقه  (Didymellalycopersici) وپژمردگی باکتریایی(Cormebacterium michigamense) علاوه بر آن گوجه فرنگی در بعضی اوقات دچار بیماری های فیزیولوژیکی می گردد که به شکلهای مختلفی در گیاه ظاهر می شود .
برداشت و نگهداری :
میوه گوجه فرنگی را ممکن است بسته به نوع استفاده  و مسافتی که باید میوه تا بازار طی کند ،در مراحل مختلف برداشت نمود .برای مصرف خانگی و رب سازی معمولا از گوجه فرنگی رسیده و قرمز استفاده می کنند. چنانچه فاصله بین مزرعه تا محل مصرف دورباشد،گوجه فرنگی را در حالت نیمه رسیده  ویا رسیده سبز برداشت می کنند و آنها را در اتاقهایی که دارای دمای بین 13 تا 21 درجه سانتیگراد است به طور مصنوعی رسیده می کنند .در دمای 20 درجه و بالاتر ،رسیدن مصنوعی میوه سرعت یافته  ولی احتمال پوسیدگی آن نیز زیاد تر است.
میزان رطوبت مورد نیاز بین 90 تا 95 درصد است.
شرکت پیشگامان صنعت وبذر، بذر گوجه فرنگی  را از کمپانی های برتر دنیا به شرح زیر توزیع می نماید:

بذر گوجه فرنگی کاتانا از شرکت تاکی ژاپن 
بذر گوجه فرنگی B-450 از شرکت روزن سیدز هلند 
بذر گوجه فرنگی موبیل از برند ROYAL SLUIS  شرکت ZKI  مجارستان 
بذر گوجه فرنگی ریو گرند شرکت H.E.D آمریکا
بذر گوجه فرنگی آبان و رد استار و پارس را از استار سیدز هلند