کاهو(.Lactuca sativa L)

تاریخچه و مشخصات گیاهشناسی

شواهد باستانی نشان می دهد که کاهو 4500 سال قبل از میلاد مسیح در مصر کشت شده و به صورت علوفه در تعلیف دام و نیز برای روغن کشی از بذر آن استفاده می شد.در مورد مبداء اصلی کاهو نقطه نظرهای متفاوتی وجود دارد.بعضی ها بر این عقیده اند که این گیاه نوعی گیاه بومی نواحی دریای مدیترانه و آسیای صغیر است.بعضی دیگر مبداء آن را اروپای جنوبی و مصر و آفریقای شمالی می دانند. نوع خودروی آن شناسایی نشده است.نوع اولیه آن را Lactuca serriola  می دانند که در جریان جهش ژنی انواع کاهوی امروزی به وجود آمده است.
کاهو با نام علمی .Lactuca sativa L  متعلق به خانواد مرکبان  (Asteraceae) است.
کاهو جزء سبزی های پرمصرف  در دنیا و ایران است.طبق آمار منتشر شده از سوی سازمان کشاورزی  و خواروبار جهانی در سال 2005 این گیاه در میان سبزی های برگی مقام اول را در جهان و ایران دارد. روند تولید کاهو در سل های اخیر در جهان و ایران رشد چشمگیری داشته است.کاهو گیاهی است یکساله و روز بلند که در تابستان به گل می نشیند .شاخص ویژه این خانواده گلهای لوله ای و زبانه ای شکل آن هاست،این گیاه بلافاصله پس از کاشت ریشه عمودی عمیقی تولید می کند و سپس ریشه های فرعی را توسعه می دهد که وظیفه جذب مواد غذایی را برعهده دارند. گرده افشانی کاهو اکثرا به صورت خودگشن است. از مدت ها پیش در خارج انواع کاهوی اصلاح شده به بازار عرضه گردیده است که در مقابل طول روز عکس العملی از خود نشان نمی دهند(گیاهان خنثی) و به این ترتیب می توان از این نوع در فصل تابستان کشت نمود.کاهو گیاهی است یکساله که تلقیح آن اغلب به طور مستقیم انجام می گیرد.
ارزش غذایی
کاهو سرشار از ویتامین ها  و مواد ضروری برای سلامتی انسان است .به علاوه به علت دارابودن سلولز زیاد حرکت دودی روده ها را نیز آسان می سازد.در 100 گرم کاهو حدود 5/1 گرم پروتئین ،0/1 گرم مواد معدنی و 9/0 میلی گرم کاروتن موجود است. در رژیم های لاغری به علت کالری بسیار کمی که دارد ،اهمیت زیادی یافته و به علت مصرف زیاد آن روز بروز بر اهمیت اقتصادی آن افزوده می شود. چنانچه کاهو پس از برداشت در مقابل آفتاب قرار گیرد مقدار زیادی از ویتامین ها و املاح معدنی خود را از دست خواهد داد. کاهو دارای مقادیر زیادی فسفر آهن سدیم و کلسیم  است. کاهوی معمولی برخلاف گونه های اولیه، دارای ماده تلخ لاکتون (Lactones)،لاکتوسین (Lactucin)ولاکتوپیکرین (Lactupicrin)نیست.ماده تلخ کاهو به عنوان داروی خواب آور استفاده می شود.این گیاه نیترات زیادی را در برگ های خود ذخیره می کند. حد مجاز نیترات در کاهوبین 2500 تا 3000 میلی گرم است. خطر نیترات بیش از حد مجاز قبل از هرچیز زمانی آشکار می شود که کاهودر گلخانه ها با کمبود نور پرورش یافته باشند.
شرایط آب و هوایی
همانطوری که از منشاء این گیاه پیداست ،کاهو بهترین رشد و نمو را در آب و هوای معتدل  دارد.بنابراین دمای متعارف برای این گیاه ضروری است.جهت رشد بهینه ،کاهو به مقدار زیادی نور طلب می کند ولی دما نباید بیش از حد متعارف باشد.نسب نامناسب نور به دما بویژه  دمای زیاد در زمستان برگهای غیرمقاوم و ایتوله را ایجاد می کند.این موضوع در کشت های پاییزه و زمستانه دارای اهمیت است.دمای گلخانه ها در این فصول روزها 10 و شب ها 6 درجه سانتیگراد کافی خواهد بود.کاهو نسبت به سرما مقاوم است و می تواند دمای حدود صفر و یا کمی پایین تر را تحمل کند.کاهوهایی که در محل پرورش نشاء تیمار سرمایی دیده اند می توانند دمای تا منهای 5 درجه سانتیگراد را نیز تحمل کنند. از شاخصه های مهم سرمازدگی کاهو،لوله ای شدن برگ ها ودر بعضی مواقع نیز ظاهرشدن رنگدانه های آنتوسیانین است که در اغلب اوقات با بیماری ویروسی اشتباه می شود.واکنشهای قابل رؤیت سرمازدگی در زمان جوانه زنی بذر مشخص می شود. برای اغلب ارقام آستانه دمایی هنگام جوانه زنی بذر بین 20 تا 25 درجه سانتیگراد است دمای بیش از آن بذرها به دوره استراحت ثانویه می روند که نخست توسط دمای پایین و یا تیمار کردن با هورمون ها قابل برگشت خواهند بود.
مدت زمان پرورش نشا بیشتر به میزان دریافتی نور و کمتر به دمای محیط بستگی دارد.کاهو نیز مانند اسفناج از گیاهان فصل خنک است و در برخورد با هوای گرم قبل از نمو و رشد کافی برگها تولید ساقه گل دهنده می نماید و برگ های کاهو طعم تلخی پیدا می کند.
خاک و کود
به طور کلی کاهو را می توان در انواع خاکها کشت کرد.کاهوی بهاره در زمین های سبک که زود گرم می شود بهتر رشد می کند.انواع تابستانه در زمین هایی با آب کافی نتیجه خوبی می دهد.مناسب ترین زمین برای کاهو،خاک لومی سبک است که مقدارزیادی مواد آلی دارد.خاک های نیمه سنگین همراه با مواد هوموسی که دارای نفوذپذیری مناسب و ظرفیت نگهداری بالای آب است(خاک های لومی شنی و یا لومی رسی)برای این گیاه نیز بسیار مناسب اند.
بستر بذر کاهو می بایست صاف ،نرم و یکنواخت باشد. زیرا این امر برای استقرار و رشد گیاهان جوان کاهو بسیار ضروری است.بسترهای پشته ای که حدود 25-15 سانتیمتر ارتفاع دارند نیز زهکش و محل تهویه مناسبی را ایجاد می کنند که این امر خود ،خطر ابتلا به عوامل بیماری زا را کاهش می دهد.گاهی پوسته سخت زمین مانع پیدایش گیاهچه کاهو می شود و در نتیجه بر تعداد یکنواختی گیاهان تاثیر منفی می گذارد.مناسب ترین PH خاک  برای زراعت کاهو  بین 5/5 تا 7/5 است.از طرفی چون کاهوگیاهی است که به انواع نمک ها حساس است ،وتحت شرایط شوری خاک قسمت پیچ را با تاخیر می سازد ،بنابراین باید در میزان کودشیمیایی دقت فراوان نمود.
بذر ونشا
بذر یکساله کاهو بر خلاف بذر تازه آن دارای قوه نامیه بیشتری است.قوه نامیه بذر4سال است.ترمودورمانسی و اسکوتودرمانسی دو مشکل فیزیولوژیکی عمده بذور کاهو هستند،اسکوتودرمانسی توقف جوانه زنی بذر در تاریکی است.
پرورش نشا در خزانه
به منظورپیش رس کردن محصول  و کشت انواع بهاره بذر کاهو را در محیط خزانه ویا گلخانه به شیوه های مختلف میپاشند و پس از حدود مدت 25 روز بسته به زمان افشاندن و نوع بذر نشاهای حاصله را در زمین اصلی که قبلا آماده گردیده است منتقل می کنند.مقدار بذر مورد نیاز برای یک متر مربع زمین خزانه حدود 6 گرم است.مقدار 2 گرم بذر اصلاح شده و مرغوب برای تهیه هزار نشای کاهو کافی است.کاشت نشا در زمین اصلی در سبزیکاری تجاری با ماشین نشاکار و در فاصله 25*25 ویا 25*30سانتیمتر انجام می گیرد.
بذرپاشی در زمین اصلی 
معمولا برای انواع تابستانه و پاییزه بذرپاشی در زمین اصلی انجام می گیرد.
داشت و برداشت
دوهفته پس از نشاکاری مبارزه با علف های هرز آغاز می شود. دفع علف های هرز با علف کش های شیمیایی و ویا وجین کردن انجام می گیرد.دوره های خشکی برای کاهو مناسب نیست.از آنجایی که زمان رسیدن کاهو یکنواخت نیست عمل برداشت در چند مرحله انجام می گیرد.گاز اتیلن که از میوه ها ویا گوجه فرنگی در انبارها به وجود می آید،لکه های قرمز رنگی در برگ ها  و رگبرگ های کاهو ایجاد می کند.
آفات و بیماری ها:
آفت مهم کاهو در منطقه شمال کشور حلزون و آگروتیس (Agrotis)است که به گیاه خسارات زیادی وارد می آورد.انواع بیماری های قارچی مانند سفیدک دروغین کاهو(Bremia lactuca)و بوته میری (Botrytis)وریزکتون (Rhizoctinia)از بیماری های عمده کاهو هستند.

شرکت پیشگامان صنعت وبذر،بذر کاهوی چینی هرو و کاهو سیسکو و کاهو نیوردفایر از کمپانی تاکی ژاپن  و بذر کاهوی هرمیون و پاریس ایسلند از کمپانی  H.E.Dآمریکا را توزیع می نماید.